Disque non é música para todo o mundo. É vangarda, é underground... Pero o certo é que é moi fácil quedar atrapado nela. A atmosfera é coma unha néboa que envolve, ás veces tan densa que se converte en ruído, ás veces tan lixeira que se deixa atravesar por unha luz difusa. Nesa néboa a voz vai debuxando figuras evanescentes que se moven perdidas, feridas, confusas nun mundo tan escuro como fascinante.

Adentrarse nese mundo é hipnótico. Arrastra a un transo entre a incerteza e a inquedanza, agardando palabras e susurros que son calafríos ou un momento de acougo que sempre chega para disiparse despois. O de trajedesaliva é un mundo desasosegante, pero cheo dunha enorme e turbadora beleza e, logo de quince anos de silencio discográfico, o dúo volve cun novo álbum Ultratumba (áMarxe/Ferror Records/GH Records, 2021), o quinto, xa, da súa carreira.

 

 

Como xurdiu trajedesaliva?

Mon: «Pois coñecímonos nun foro daquela proto-Internet que había no 97. Chamábase Grasa Zine e comentamos algo sobre o disco que sacara Corcobado Diminuto cielo (1997). Despois dalgunhas cartas e máis visitas ao ciber, coñecímonos en persoa a comezos do 98 e o primeiro día de vernos xa montamos o grupo».

 

Non nos podemos resistir a preguntar: por que ese nome, «trajedesaliva»?

Una Vena: «Para nós sempre foi importante prestarlle atención aos detalliños e ás pequenas cousas que nos pasan por diante. O nome xurdiu nalgún momento da conversa, ese mesmo día que nos coñecimos. Imaxino que nos pareceu un nome o suficientemente suxestivo e non lle demos moita máis volta ao tema».

 

Debutastes con El cuerpo y la ciudad en 1999 e nel xa están moitos elementos que logo serán constantes da vosa música. Tiñades tan claro xa dende o principio o que queriades facer? 

Mon: «Cando comezas nun grupo e es novo, o mellor que hai nesa etapa é precisamente a frescura. Nin sabiamos o que andabamos a facer, non é que o tiveramos claro. Eran cousas que nos acompañaban porque as levabamos dentro desde noviños e fixemos o que saíu, sen pensar nada máis».

 

 

Ao ano seguinte, en 2000, lanzades Mima, coa personaxe que lle dá título como protagonista. Quen é Mima, como a describiriades?

Una Vena: «Mima é unha representación feminina, un xeito de dobrarme noutra persoa, que é a que fala por min. Ela móvese nunha dirección paralela á miña e trata de desfacer poéticamente a inasimibilidade dunhas experiencias cheas de conflito, tanto neste disco, sobre o desexo, como no seguinte, Mima blanca, sobre a maternidade».

 

 

Tres anos despois (2003) aparece Mima blanca, un disco un pouco diferente, con máis instrumentos acústicos e no que a voz só aparece nunha das dez partes que compoñen o disco. Queriades explorar esa dirección ou foi concibido como un xiro puntual?

Mon: «Levabamos tempo coa idea de facer un disco reinterpretando outra obra xa existente, collendo e mesturando todo o material ao noso xeito para darlle a nosa propia visión. Houbo varias candidatas, mesmo cheguei a gravar maquetas do Closer (1980) de Joy Division enteiro, e case o facemos, pero ao final decantámonos por unir a obra de Diamanda Galás e Nico nun son común, máis orgánico e con máis instrumentos.

Foi un proxecto moi ambicioso e un disco que se vai redescubrindo cos anos. As voces concentráronse todas no segundo corte en troques de ir salpicando aos poucos todo o álbum porque foi o que lle quedaba mellor».

 

 

En Ciertos animales de costumbres discretas (2006), o split con Chaos Condensed, as voces volven con toda a súa forza descarnada... É abraiante o xeito que tedes de modular esas atmosferas cheas de clarescuros co impacto que xera o recitado. Como é o voso sistema de traballo?

Mon: «Trátase de buscar a emoción; non pensamos moito nas formas ou a ortodoxia. Cada capa de son que engadimos ou o sitio onde vai a voz e a súa intensidade acaban ficando onde sentimos ese belisco. Non temos moito sistema, é máis ben un ir tentando ata que sae un pouco ese 'duende'».

 

 

Que é o primeiro as letras ou a música? Ou hai un deseño xeral que guía ambas as dúas cousas?

Mon: «Si, a música e as letras van xuntas desde o inicio. Temos un tema sobre o que vai ir o disco e unha cousa non se entende sen a outra. Durante o proceso, cando hai cambios significativos na letra, tamén se acaba modificando a música. Pásanos moitas veces!».

 

Hai quen compara a vosa música cos filmes de David Lynch e hai un vídeo non oficial de “Agosto bajo tierra” que combina ambas cousas. Como vedes o resultado? Hai algo de cinematográfico na vosa música?

Mon: «Si, algo diso hai. Non é buscado, porque eu non penso en bandas sonoras sobre películas inexistentes como fan outros compositores, pero supoño que comparto esa linguaxe e remata por coarse dalgún xeito no espírito da música. Tamén é certo que escoito moitas bandas sonoras e que toda a vida vin moitas películas, claro».

 

 

Logo de Ciertos animales de costumbres discretas… tres lustros de silencio. Sentistes a necesidade de facer unha pausa, logo maior do que pensabades, ou non foi algo planeado?

Mon: «Planeado non foi, é que tardamos moito en perfeccionalo e en dar co son que buscabamos. Tivemos varias etapas de avanzar e de parar completamente, tomando perspectiva e tentando moitas cousas. Houbo plantexamentos con máis instrumentos, cos cortes máis unidos case formando unha soa peza, demos moitas voltas ata chegar o que queriamos.

Pero o esforzo pagou a pena e acadamos algo que é como cumprir un sono. Para min é algo máis que perfecto. Ultratumba ten algo a maiores difícil de explicar que é pura maxia».

 

Hai un texto de Una Vena de 2012 no que xa se albisca un xermolo das letras dalgúns dos temas de Ultratumba (2021) como “Arenas calientes” ou “Queremos verte”... Canto tempo levabades traballando neste novo disco?

Una Vena: «Moitísimo! Ambos os dous tiñamos anaquiños de música e mesmo letras que fomos desbotando ata dar coa forma final. E foron tantos anos porque, como dicía Mon, non estabamos conformes co que andabamos a argallar. Coido que hai que ir sempre da man do tempo, sentindo na pel cando chega o momento axeitado.

O bo que temos é que non sentimos a necesidade de publicar, así que desfrutamos da liberdade de poder madurar ben os traballos, tamén porque os plantexamentos musicais son complexos e moi diferentes entre si. Simplemente é un proceso que leva o seu tempo».

 

 

Que inspira ese mundo inquietante de mortos «con ganas frescas de vivir», e vivos que cren ou sospeitan que xa levan tempo mortos?

Una Vena: «Fai referencia á melancolía como soterramento. Inspírame moito a aldea na que vivín de cativa e a liña feminina da familia, a miña nai, tías e avoa, como procuraba eu entender a súa ambivalencia, algo que, evidentemente, foi dándolle osíxeno ás miñas pantasmas e monstros interiores.

Esas ganas frescas de vivir, e maila o sol novo, son os bos rescatadores, os que remexen a terra e veñen a te tiraren da perna e sacarte do buraquiño...».

 

Non é algo moi galego facer difusa a liña entre a vida e a morte, e entre elas e a memoria, que ten algo de ambas? Como describiriades vós o universo de Ultratumba?

Una Vena: «Pois si, é ese escurantismo galego, o transcorrer da vida e a morte na precariedade do rural, mesmo a relixión e esa íntima sociedade que se dá entre fantasía e medo. É un mundo cru, de tristura verde mollada que se reflicte ben, penso eu, en Ultratumba que, por certo, ten que ver cunha realidade ben normal de persoas que veñen de sufrir e convivir coa algunha emoción traumática. Vivos por fóra, aínda que mortos por dentro e, o que é peor, pasando ese triste leite de xeración en xeración».

 

As personaxes femininas son outra das constantes dos vosos traballos?

Una Vena: «Si, sempre a ollada das persoas nas nosas cancións repousa no corpo e na experiencia feminina nun contexto doméstico e cotiá. A crianza dos nenos, a maternidade ou as relacións persoais e familiares sonche o eixe de boa parte das nosas reflexións».

 

 

O disco foi gravado unicamente con sintes analóxicos creando os sons dende cero e sen empregar secuenciadores, pista por pista... Tal vez haxa xente á que lle sorprenda falar de artesanía cando se fala de sintetizadores, pero o labor debeu ser esgotador, non? Como foi o proceso?

Mon: «Si,moita xente que non viu de cerca como se traballa con equipo 100% analóxico non imaxina que os sintes se desafinan, que tardan media hora en coller calor antes de poderse tocar en condicións, ou que creas sonidos únicos que non quedan grabados en ningures. Non podes volver ó día seguinte e darlle a un botón para continuar traballando co sonido de onte, é todo moi físico e real. Moi incómodo traballar renunciando ás comodidades de hoxe en día, pero coa recompensa de que todos eses sons xuntos son irreplicables e emocionan tanto e con tanta forza que o resultado é infinitamente máis cálido, escuro, gordo, e físico que calquera cousa que se faga con un ordenador ou sonidos virtuais.

Resumindo, porque se me poño a falar non paro, ao tocar todo a man hai pequenas imperfeccións que producen momentos máxicos, baseados únicamente no feeling; o que se ven a chamar “trasno”, vamos. Porque tocaba mentres coa outra man modificaba os sons en tempo real en vivo e, aínda que estaba todo moi ben composto e planificado, sempre tiña a porta aberta a improvisar se era capaz de atopar máis emoción nese intre. E logo xa veu o tema de mezclar, que foi complicadísimo porque con todos eses sons tan potentes explotaba o máster e non tiñamos xeito de meter todo en verea.

Este sería un pequeno resumo do pesadelo que é grabar usando equipo analóxico. Pasámolo mal, pero o resultado foi que non pode sonar mellor e as emocións chegan moi adentro».

 

 

Os vosos últimos vídeos veñen da man de Marcos DH de Sinestèsies Audiovisuals, dádelles absoluta liberdade para poñer en imaxes os vosos temas ou é algo que traballades xuntos?

Una Vena: «Malia que Ultratumba ten unha natureza que é, forzosamente, indescifrable, deille a Marcos algunhas referencias da historia, coas que fixo a súa propia interpretación, metendo aí cousiñas da súa propia experiencia e da linguaxe simbólica na relación coa súa nena.

Tiñamos total confianza na súa sensibilidade, e non vimos polo camiño nada do vídeo máis que os anaquiños que el mesmo ía amosando nas súas redes. Cando xa o puidemos ver rematado encantounos, é perfecto».

 

 

A portada de Ultratumba é obra dunha nova artista francesa, Emilie Lagarde. O mundo que amosa nas vosas pinturas ten moito en común co voso imaxinario, non? Ata esas pinceladas matéricas do seu expresionismo terían a súa contraparte nos sons «gordiños» dos sintes de Mon Ninguén. Como chegastes a ela?

Una Vena: «Foi cousa de sorte! Gústame investigar artistas novos e, nunha destas, dei con ela. Chamáronme moito a atención as cores mate que usa, os trazos gordiños, como os sintes de Mon, as escenas nas que mestura o manchurrón da memoria, os soños e a familia... As súas pinturas sonche tan evocadoras, e están tan preto do noso mundo, que non puiden máis que escribirlle para contarllo. Ela foi moi riquiña e quixo colaborar no disco aportando as súas pinturas; ao final resultou ser unha peza importante para transmitir o sentimento do disco, e a portada é perfecta para ilustrar ese diálogo brutal entre os tres da familia».

 

En El cuerpo y la ciudad era unha instantánea do fotógrafo soviétivo Boris Ignatovich, na de Mima unha fotografía do sempre inquietante artista austríaco Gottfried Helnwein, e en Mima Blanca unha ilustración da propia Una Vena. Cal é a importancia da gráfica nos vosos discos? Como a escolledes?

Una Vena: «A parte gráfica ten a súa importancia, por suposto. Así e todo, receo bastante dos deseños superespeciais (ou as edicións limitadísimas, aínda que ese xa é outro conto...), e prefiro que a arte nos discos sexa frugal, sinxela e, postos a pedir, froito dun encontro, dun estado de alerta e sensibilidade especial, do mesmo universo que che pon diante dos ollos a peza que che faltaba. Pero xa digo, é importante que non quede nunca por riba do fundamental, que é a música.

Hai pouco atopaba na casa unha caixiña coas primeiras letras que fixen para traje, e alí estaba tamén unha postal que lle mandei a Mon nun verán: a postal tiña os versos de El cuerpo y la ciudad nun lado, o outro era esa imaxe de Boris Ignatovich. A de Mima veu por un libro de Helwein que mercamos nunha viaxe, e a de Mima blanca foi un debuxiño que eu mesma fixera».

 

 

Precisamente Gottfried Helnwein dicía: «A arte é para min unha arma coa que podo defenderme». Facer esta música é só unha escolla estética ou ten para vós algo de catártico?

Una Vena: «Ten algo de defensa fronte a escuridade, si. Con cada disco entras nun proceso transformador onde andas na procura dun son e dunha verdade. Os momentos duros que pasamos con Ultratumba ben que pagaron a pena, grazas a eles andamos máis acalmadiños, temos máis luz da que tiñamos ao comezo. Está a ser un pulo importante no creativo tamén!».

 

Diriades que as feridas psicolóxicas ou físicas, a dor, son os fíos conductores do voso traballo?

Una Vena: «Penso que son os fíos condutores non só do noso traballo, senón, en xeral, da experiencia humana. Falar deles, aínda que sexa de xeito defectuoso, a anaquiños, compórtame moitísimo sosego».

 

Toda a vosa música está producida por Santiago Alcalá, cal é o seu papel no son de trajedesaliva?

Mon: «Uf, somos case como irmáns. Coñecémonos desde o primeiro curso do instituto e temos pasado por moitas. Gravou todos os nosos discos e tamén maquetas dalgún grupo meu anterior a trajedesaliva. Xa estamos falando de 1995 ou así, que che podo contar!

Todos os nosos discos teñen un son e unha produción moi diferentes e teño a sorte de que el se sabe adaptar e dá solucións a todas as miñas loucuras. Á parte do ben que o fai e a calidade que teñen as gravacións. Que máis podo pedir? Que non estivera tan tolo e que tivera algo de orde e constancia? Pero é que se fósemos robots tampoco fariamos esta música tan evocadora, claro. E eu mellor calo a boca, que tamén ando fatal do meu!».

 

 

Botando un ollo a todos eses sintes modulares que hai no voso estudio e sabendo como se gravou... Como tedes pensado levar o disco aos directos (cando a pandemia o permita)? En abstracto semella algo complexo.

Mon: «Si, moi difícil. A maioría dos sintes non teñen presets nin memorias, non teño nada secuenciado. Son moitas cousas... hai días que imaxino como sería un concerto de Ultratumba; vexo como organizalo, sampleando algúns sons, botando secuencias ou loopeando, e tocando en vivo enriba diso, tirando moito de delays, e tal. Pero outros días é como que sinto que sería traizoar un chisco o espírito do disco, e non o dou visto claro. Como temos tempo dabondo con isto da pandemia, xa o pensarei mellor».

 

Que artistas ou grupos galegos nos recomendariades, algún favorito que deberiamos coñecer?

Una Vena: «Pois eu recomendaríavos, por unha banda, a Miguel Souto e, pola outra, o proxecto dark ambient de Iago Alvite, -OIDE».

Mon: «Case dame vergoña dicilo, pero con isto de Ultratumba levo case tres anos sen escoitar nova música por aquilo de non contaminarme. Aínda agora estoume a poñer ó día aos poucos! O que me gustaba do último que escoitei por Vigo, cando era persoa e saía algo da casa, eran Cró! e Es un Árbol. E, dos discos que vou escoitando agora, o Azougue de Pedro Lamas gústame moito».

 

Se abrísemos as vosas contas persoais de Spotify, que atopariamos? 100% sinceridade, 0% vergoña.

Una Vena: «Eu voy gardando os temas que me gustan nunha playlist que chamo ‘Nenos mirando estrelas’, nela están Anna von Hausswolff, Meredith Monk, Lole y Manuel, Wovenhand, os Eyeless in Gaza... Apunto tamén deberiños para escoitar que me vai pasando o Mon: cousiñas de dub, flamenco, kosmische Musik, techno... Andamos sempre a procura de artistas que traballen a emoción sen que nos importe moito o xénero».

Mon: «Así, sen trampas, o que teño hoxe en escoitados recentemente: Huren, Triana, Goblin, Miles Davis, Prince Far I, Cluster, Lab Report, Reeko, Arca, Kate Bush, Therapy?, Marvin Gaye, e Patricio Rey y sus Redonditos de Ricota».