Na encrucillada entre o piano clásico e o repertorio contemporáneo atópase o universo artístico de María Domínguez. Pianista de formación clásica, docente e investigadora, a súa proposta busca redefinir a relación co piano —liberalo de moldes coñecidos— e levar o instrumento cara a novos territorios onde a electrónica, a performance e o visual se converten en pausas e resonancias do son.

  

 

Descubrimos que con «cinco ou seis anos» pediches un piano ao teu pai... e o resto é historia, non? Cal foi, e como lembras, o teu primeiro contacto coa música e que fixo que apostases —e sigas a apostar— polo piano?

María Domínguez: «O meu primeiro contacto coa música foi na casa, grazas aos concertos aos que o meu pai me levaba e aos seus propios cantos. Ademais, con oito anos entrei no conservatorio, algo que marcaría directamente a miña traxectoria.

O meu pai ten un amor inmenso pola música e transmitiumo sen que eu me decatase. Medrei escoitando as súas melodías e vendo a paixón coa que vivía cada nota. Aquel ambiente foi o que me levou a pedir un piano sendo nena e, co paso dos anos, a comprender que a música non era só un xogo».

 

Sendo o piano o teu «medio natural», como o describirías? Que significa para ti este instrumento?

María: «O piano é para min o medio artístico que me permite crear e descubrir novas posibilidades sonoras e expresivas. Constitúe unha ferramenta de exploración continua, un espazo onde podo investigar, comunicar e dar forma ás emocións e ás ideas. É tamén un medio de expresión no que conflúen sensibilidade e pensamento, intuición e técnica, converténdose así no eixo central da miña identidade musical».

 

Musicalmente falando, «medras» no mundo da clásica, cunha ampla formación que comeza no Conservatorio de Ourense, pasando polo Superior da Coruña —onde acadas o título de piano— para continuar despois no Conservatorio de Maastrich, no de Ámsterdam ou no Ictus de Bruxelas. Dirías que estas experiencias no estranxeiro cambiaron a túa perspectiva musical? De ser así, de que xeito?

María: «Por suposto. A nivel cultural, o feito de ter estado en institucións de Maastricht, Ámsterdam ou Bruxelas marcou radicalmente a miña concepción e a miña traxectoria musical. Estar en contextos abertos a novas experiencias, en contacto con outras correntes estéticas e con distintas formas de entender a creación permitiume ampliar a mirada e cuestionar moitas das miñas certezas iniciais».

 

 

Nestas institucións de Países Baixos e Bélxica especialízaste na música contemporánea. Que fixo que enfocases a túa carreira cara a ela?

María: «A miña orientación cara á música contemporánea naceu da vontade de explorar outro tipo de repertorio, con novas posibilidades sonoras.

Sentía a necesidade de saír dos límites do repertorio tradicional e de abrirme a outras formas de creación. Estar en contacto con novos creadores, medios e linguaxes permitiume entender a música como un territorio en constante evolución, no que cada obra é unha oportunidade para descubrir e repensar o acto de escoitar e de interpretar».

 

Como ves ti a relación da música contemporánea co público? Porque non é precisamente mainstream...

María: «A relación entre a música contemporánea e o público é, sen dúbida, complexa. Trátase dun ámbito artístico que, ao afastarse das convencións tonais e estruturais da tradición, require unha escoita diferente, máis analítica e aberta. A súa finalidade non é necesariamente a de agradar, senón a de provocar reflexións, interrogantes e novas experiencias perceptivas. Nese sentido, considero fundamental repensar os modos de mediación e de acceso, para que o público poida contextualizar o discurso contemporáneo e comprender a súa diversidade estética e conceptual.

A música contemporánea non busca tanto a adhesión inmediata como o diálogo crítico, e é precisamente nese espazo de encontro onde reside o seu maior potencial transformador».

 

 

Se preguntamos polas túas influencias, a quen sinalarías? Sexa compositor, intérprete... ou non, quen dirías que ten, ou tivo, especial impacto no teu xeito de entender a música?

María: «Non podería sinalar un compositor ou unha figura en particular como influencia principal. O meu percorrido estivo sempre marcado polo contacto con múltiples autores, intérpretes e contextos, e foi precisamente esa diversidade o que máis influíu na miña maneira de entender a música. O diálogo con diferentes estéticas, linguaxes e concepcións do son permitiume desenvolver unha visión máis ampla e crítica da creación e interpretación musical.

Máis que seguir un modelo concreto, interésame a capacidade de cada obra ou artista para cuestionar os límites do coñecido e abrir novos camiños de pensamento musical».

 

 

Ademais da túa carreira como solista, tamén colaboraches con orquestras e diferentes proxectos multidisciplinares nos que eras parte de espectáculos de danza, artes visuais ou artes plásticas. Como lembras estas colaboracións nas que, digamos, comezabas a «dialogar» con outras disciplinas artísticas?

María: «Foron experiencias totalmente enriquecedoras. Traballar con outras disciplinas artísticas, como a danza, as artes visuais ou as plásticas, supuxo ampliar o horizonte da miña práctica musical e entender o son como parte dun diálogo máis amplo co corpo, o espazo e a imaxe.

Estes proxectos permitíronme explorar novas formas de comunicación e percepción, nas que a música deixa de ser un elemento illado para converterse nunha linguaxe compartida. A colaboración con outras artes puxo tamén de manifesto a importancia da escoita mutua e da flexibilidade, aspectos que considero fundamentais no proceso artístico».

 

 

Ao fío, de que xeito estas experiencias axudaron a dar forma ao teus propios proxectos interdisciplinares? En que momento sentiches que querías ir máis aló da interpretación académica e mergullarte en propostas experimentais e performativas?

María: «A través do diálogo con outros artistas e da oportunidade de coñecer outras miradas e formas de pensamento comecei a entender a música desde unha perspectiva máis aberta e plural. Estas experiencias permitíronme ver que a música podía expandirse máis aló da súa dimensión puramente sonora, integrándose con outras artes e xerando novos significados.

Foi nese proceso de intercambio e reflexión onde xurdiu a necesidade de ir máis aló da interpretación académica e de mergullarme en propostas experimentais e performativas».

 

 

Un destes proxectos foi Contenco xunto ao percusionista Pablo Paz, no que a música contemporánea conversaba cos movementos do bailaor Federico Ordóñez. Que pretendiades espertar no espectador con esta mestura entre unha linguaxe musical vangardista e unha expresividade corporal máis tradicional como é a do flamenco?

María: «Con Contenco queriamos establecer unha ponte entre tradición e vangarda, explorar como dúas linguaxes aparentemente afastadas, podían dialogar e atopar un espazo común.

O noso obxectivo era provocar no espectador unha experiencia de encontro, na que a expresividade corporal e o discurso sonoro se influísen mutuamente, sen xerarquías nin fronteiras. Interesábanos observar como o flamenco, coa súa forza ritual e emocional, podía transformarse ao entrar en contacto coas texturas e estruturas da música actual, e viceversa».

 

 

En Contenco o repertorio inclúe a György Ligeti (1923-2006) e compositores máis contemporáneos. Hai mesmo unha composición feita especialmente para o proxecto; como foi a selección dese repertorio?

María: «No proxecto Contenco comisionamos unha peza ao compositor novo Iago Hermo, quen elaborou obras pensadas especificamente para o diálogo entre o piano, a percusión e o movemento. Ademais, incluímos e interpretamos obras icónicas do repertorio pianístico e de compositores contemporáneos de referencia, como György Ligeti, así como pezas de Vinko Globokar.

O programa complétase con elementos máis vinculados ao flamenco clásico, o que nos permitiu construír un percorrido no que tradición e vangarda se entrelazan de maneira orgánica».

 

 

Pulso Ensemble é outra das formacións na que te escoitamos xunto a Pablo Paz (percusión), Sara Méndez (saxo) e Pedro González (violín, multimedia). Como e con que intención nace este proxecto?

María: «Pulso Ensemble naceu da necesidade común dun grupo de intérpretes galegos que, despois de formármonos no estranxeiro, sentiamos o desexo de traer a Galicia todas as influencias e aprendizaxes adquiridas en Centroeuropa. Todos nós estabamos a realizar estudos de mestrado en ámbitos como a música contemporánea ou a creación multimedia, e compartiamos o interese por crear un espazo propio desde o que poder desenvolver proxectos.

O ensemble xorde, así, como unha plataforma para difundir novas linguaxes e promover a experimentación sonora e escénica no noso contexto, contribuíndo tamén a ampliar o panorama musical galego contemporáneo».

 

Entre o repertorio do ensamble está “Sensate Focus” de Alexander Schubert (n.1979), unha obra comisionada polo Huddersfield Contemporary Music Festival en 2014 e composta orixinalmente para guitarra eléctrica, clarinete baixo, violín, electrónica ao vivo e luces animadas. Que vos chamou a atención desta peza para incluíla na selección?

María: «Decidimos incorporar “Sensate Focus” de Alexander Schubert porque, a nivel estético, conectaba moi ben coa identidade do ensemble e co tipo de traballo que estabamos a desenvolver. A pesar de estar escrita para unha instrumentación diferente, consideramos que podiamos adaptala á nosa formación, redistribuíndo funcións e substituíndo a parte de guitarra eléctrica mediante o uso dun teclado con sons electrónicos que recreasen o seu carácter.

Ademais, é unha peza cunha gran carga xestual e visual, aspectos que encaixaban perfectamente co noso interese por explorar a performatividade e a relación entre corpo, son e tecnoloxía».

 

 

O traballo do ensemble aposta por un discurso arredor da contemporaneidade e a relación entre o individuo e a revolución dixital. Como se traduce esta reflexión no plano musical —a elección de repertorio— e escénico?

María: «Esta idea tradúcese, no plano musical, na escolla dun repertorio que incorpora a electrónica, o procesamento en tempo real e o uso de novas tecnoloxías como ferramentas creativas. Buscamos obras que cuestionen os límites entre o acústico e o electrónico, entre o intérprete e a máquina, e que fagan visible esa tensión constante entre o humano e o dixital.

No plano escénico, isto maniféstase nunha aposta pola performatividade e pola integración de elementos visuais e multimedia, entendendo o concerto como unha experiencia expandida. O corpo, a luz e o xesto convértense tamén en materia musical, nun intento de construír unha narrativa estética que dialogue co presente e coas transformacións da cultura tecnolóxica».

 

 

Ao fío, como pensas que afecta o contexto dixital actual á maneira en que os individuos se relacionan coa música, tanto na súa creación como na súa escoita?

María: «O contexto dixital actual transformou radicalmente a maneira en que nos relacionamos coa música, tanto desde o punto de vista da creación como da escoita. A accesibilidade tecnolóxica e a inmediatez da información multiplicaron as posibilidades creativas, pero tamén modificaron o noso tempo de atención e a nosa forma de percibir o son.

Na creación, o mundo dixital abriu camiños cara á hibridación de linguaxes, ao traballo colaborativo e á experimentación co espazo virtual, xerando novas identidades sonoras e escénicas. Pola súa parte, na escoita, a saturación de estímulos e a cultura da velocidade obrigan a repensar o papel da experiencia musical: fronte ao consumo rápido e fragmentario, a música contemporánea propón un espazo de pausa, reflexión e presenza.

Penso que o reto actual consiste precisamente en atopar un equilibrio entre estas dúas dimensións, a expansión tecnolóxica e a necesidade de escoita consciente, para que o dixital non substitúa o humano, senón que o complemente e amplifique».

 

 

Unha das túas últimas propostas artísticas é Koun(t)erpoint, un proxecto que combina piano, danza e instalación lumínica nunha experiencia inmersiva. Como naceu a idea de cruzar agora estes tres elementos e que che interesaba explorar con esta confluencia?

María: «Koun(t)erpoint nace coa idea de empregar o piano nun contexto máis íntimo e persoal, nun traballo a solo que, con todo, dialoga con outras artes como a danza e as visuais. Quería crear unha proposta que me permitise afondar nunha dimensión máis introspectiva, afastada da intensidade colectiva e rítmica doutros proxectos como Pulso Ensemble.

Este proxecto xorde tamén do desexo de explorar a sinxeleza e a beleza do esencial, de construír unha linguaxe máis depurada na que cada xesto, cada son e cada interacción coa luz adquiren un valor propio».

 

 

O título Koun(t)erpoint remite ao contrapunto, unha técnica que xoga coa independencia e a combinación harmónica de varias voces. Alén da súa definición musical, que significado ten para ti o kounterpoint? Como dialoga esta idea co enfoque multidisciplinar do espectáculo e coa relación entre as diferentes linguaxes escénicas que o compoñen?

María: «En efecto, o título Koun(t)erpoint fai alusión directa ao concepto de contrapunto, entendido non só como técnica musical senón tamén como metáfora da interacción entre distintas voces e linguaxes.

O nome xorde, ademais, da peza “Counterpoint” de Steve Reich, unha das obras que formaron parte do espectáculo e que resultou esencial na súa concepción».

 

 

Interpretas pezas de Benjamin Van Esser —“Dart” e “Ten Steps Without Pace”— un compositor e pianista belga que combina piano e música electrónica en obras que van do abertamente experimental, como R-Data, a outras máis asequibles en discos como I’m Error ou Forever Frozen, dun minimalismo que lembra ás colaboracións de Alva Noto e Ryūichi Sakamoto. Que aspectos da obra de Van Esser a facían idónea para Koun(t)erpoint?

María: «O que máis me atraeu da obra de Benjamin Van Esser foi a sinxeleza das súas melodías e o tratamento das texturas electrónicas, que crean unha atmosfera de gran delicadeza. O seu traballo caracterízase por unha mestura moi equilibrada entre o acústico e o electrónico, entre o orgánico e o tecnolóxico, algo que encaixaba perfectamente coa estética e a filosofía de Koun(t)erpoint. A nivel estético, esa sinxeleza conectaba directamente co ton e co carácter minimalista do programa, no que a repetición, o silencio e a sutileza teñen un papel fundamental.

As pezas de Van Esser reforzaban esa procura da beleza do esencial, converténdose nun elemento clave dentro da narrativa sonora e visual do proxecto».

 

 

Pola súa banda, “Série Blanche” é obra de Pierre Jodlowski, compositor e artista multimedia francés coñecido por composicións que combinan o acústico co electrónico. Como a integras dentro da narrativa sonora e visual de Koun(t)erpoint? Que tipo de criterios seguiches á hora de confeccionar o repertorio?

María: «A peza “Série Blanche” de Pierre Jodlowski achega ao proxecto un carácter máis agresivo e directo, en clara contraposición coa sutileza e o minimalismo de Benjamin Van Esser. Porén, a súa estética e o diálogo que establece co piano encaixaban moi ben dentro da narrativa global de Koun(t)erpoint, xa que introducía unha tensión e unha intensidade que equilibraban o conxunto do programa.

Á hora de confeccionar o repertorio, busquei establecer un percorrido que combinase contraste e coherencia, alternando obras de distinta enerxía».

 

 

A bailarina Amara Pérez introduce o corpo como parte activa da experiencia interdisciplinar que é Koun(t)erpoint. Desta volta, como é o diálogo entre música e movemento?

María: «Amara Pérez provén do ámbito da danza clásica e contemporánea, e neste proxecto o seu movemento afectaba directamente ao son, do mesmo xeito que o son influía nos seus xestos. O diálogo entre ambas linguaxes era constante e recíproco.

O traballo previo que realizamos xuntas foi fundamental para entender como articular determinados movementos, con que intensidade e de que maneira podían modificar a percepción sonora».

 

 

A iluminación, a cargo de Laura Iturralde, non é só un apoio escénico senón parte central da dramaturxia. Como acadades construír esa paisaxe visual e que procurabades transmitir ao público?

María: «A iluminación, deseñada por Laura Iturralde, constitúe un elemento fundamental dentro da dramaturxia de Koun(t)erpoint. Non funciona como un acompañamento escénico, senón como unha linguaxe autónoma que dialoga co son e co movemento. O traballo coa luz foi concibido desde o inicio como parte do proceso compositivo: cada cambio lumínico responde a unha estrutura musical e emocional concreta, contribuíndo a modelar a percepción do espazo e do tempo».

 

 

Nesta edición dos XII Premios Martín Códax da Música fuches galardoada co melómano na categoría de Música Clásica e Música Contemporánea. Parabéns á parte, que supuxo para ti este recoñecemento?

María: «Este recoñecemento supuxo un impulso moi importante para continuar traballando e desenvolvendo novos proxectos. Máis alá do premio en si, síntoo como un apoio e unha validación ao camiño que levo percorrido, especialmente dentro dun ámbito como o da música contemporánea, que non sempre conta coa mesma visibilidade.

Recibir o Martín Códax é tamén un estímulo para seguir investigando, creando e compartindo, e, ao mesmo tempo, un agradecemento implícito a todas as persoas e institucións que fan posible que este tipo de propostas artísticas teñan espazo en Galicia».

 

Con Koun(t)erpoint cumprindo dous anos e pouco, hai algún proxecto novo no que esteas a traballar actualmente?

María: «Si, neste momento estou centrada na creación de material propio, desenvolvendo novas composicións que integran todo o bagaxe adquirido ao longo destes anos de experimentación e colaboración con diferentes disciplinas.

Trátase dun proceso de síntese persoal, no que intento reunir as influencias, aprendizaxes e experiencias que foron conformando a miña identidade artística».

 

Coñecémoste sobre todo como intérprete, imos coñecer a María Domínguez compositora entón...

María: «Si, xusto como comentaba antes, esa faceta compositiva sempre estivo presente, aínda que de maneira máis silenciosa. A María intérprete tamén foi, dalgún modo, creadora en segredo: a través da imaxinación, do xeito de construír os proxectos e de entender a interpretación como un acto creativo en si mesmo.

Agora ese proceso está a facerse máis consciente, máis visible; sinto a necesidade de transformar esa creación imaxinaria en obra propia, de darlle forma e identidade sonora».

 

 

Compaxinas a túa faceta como músico e intérprete coa docencia e a investigación, ves interese entre o alumnado pola música clásica en xeral e a contemporánea en particular?

María: «Actualmente imparto clases no Conservatorio Superior de Música de Vigo, e é certo que dentro das miñas aulas procuro transmitir o interese e o amor pola música contemporánea. Creo firmemente que a educación musical debe incluír o contacto coa creación actual, xa que só así o alumnado pode comprender a evolución da linguaxe musical e valorar novas propostas estéticas.

Moitas veces o descoñecemento xera distancia, pero cando o alumnado se achega a estas músicas desde a práctica, a análise e a experimentación, descobre un universo cheo de posibilidades».

 

Se puideses viaxar de volta á túa infancia, que consello darías a aquela María de cinco (ou seis) anos que pedía un piano?

María: «Caramba! Non son eu moito de dar consello... [risos]. Pero probablemente non lle diría nada, porque aquela nena caracterizábase por unha inocencia e unhas ganas inmensas de aprender e de mellorar. Grazas á formación e á curiosidade, esa mesma enerxía é a que me trouxo ata aquí.

Así que, se tivese que dicirlle algo, sería que seguise traballando, esforzándose e, sobre todo, que o fixese sempre desde o desfrute, a ilusión e o amor pola música».

 

 

Na actualidade, que artista ou grupo galego nos recomendarías? Algún favorito que deberiamos coñecer?

María: «Son unha apaixonada de Nastasia Zürcher, unha cantante marabillosa cun talento vocal que realmente encandea. Ten unha sensibilidade e unha forza que a fan única dentro do panorama galego. Estou desexando poder colaborar con ela proximamente, porque admiro a súa maneira de entender e vivir a música».

 

Se abrísemos a túa conta persoal de Spotify, que escoitariamos? 100% Sinceridade, 0% Vergoña

María: «Pois ultimamente, se abrides a miña conta de Spotify, o que ides atopar son moitas nanas... O meu pequeno escoita música para durmir todos os días, así que o algoritmo agora pensa que son unha experta en cancións de berce... [risos]. Supoño que non era a resposta que esperabades, pero é a realidade do momento».